Mirang Dotu Pu Lal Luai Tuanbia

Paraltha Lal Luai

Pu Lal Luai cu Pu Lian Er(cinzah) le Pi Sui Thluai(sangpi) nih 1847 hrawngah an hrin. A ngakchiat liote in micunzar tha asi i rawl einak in"Cawcheh"- paw le nam he raltuknak lentecelhnak phunkhat cu a rak duh deuh. Mileklak le mi thinlung tha asi caah a mah țhirual hna lak ah hruaitu a rak si zungzal. Lal Luai cu michuak thiam ngai asi pinah laimi lakah muisam, pumrua, bomban, tungkhan aa lekbik asi caah mikei hawi asi tiah mirang nih an rak ti. Halkha Pu Khen(Sangpi) fanu Men Țial he an i um i fa pathum an ngei. Pu Lal Luai nih Thautlang le Lukher(mara) ram vialte khuachiah a rak ei. Khuakhat ah sal pakhat cio in a rak khawlh hna, chawva le a dang thilri vialte kholh a kal ahhin a nau pa Pu Hlenh To le a ral vengtu asai nih an rak zulh tawn. Minun țha asi caah a rak uk mi vialte nih an dawt dih. Mi sakap thiam ngaingai asi i Vui le Pawpi zong a rakkah. Afar le Dar Nawn le Tial Zing zong puanpar a phahpiak hna.

Mirang nih 1889 Setember 5 ah awder an chuah i "Lairam cu Fort White phu, Gangaw phu le Chittagong phu tiah phuthum in tuk i ukding an ti. Awdar an chuah micu lihninh in ai hnin i laimi vialte umtu țhutto awk hngal loin an rak um. Pu Lal Luai nih Halkha bawi sinah Gangaw phu cu nanmah nih rakdoh ulaw keinih Chittaong phu cu ka doh hna lai tiah thawng a thanh. Ami vialte cu a pumhkhomh dih hna i hriamnam tlingtein a timh dih hna hnu ah dohding ah an kal i mirang he cun Rangkamuti khuapawng ah an i kap. Lieutenant Steward le a ralkap tam nawnte an thahkhawh hna caah an le i an lektaak mi kawmpas le tungthlai suimilam an rak laak. Mirang ralkap phudang an rak thlahthan hna i an i tuktik ah hriamnam aa thleidan tuk caah mirang nih an nawr cuahmah hna. Hriangkhan khuapawng La-aw dong Burpahi nel ah mirang he an i kah ah Thazang khuabawi Tler Ceu le a hawi le an thi. Mirang nih cun an namchih hna Thantlang khua an luhhlan ah Khintlang le Vuichiptlang in an rak bawh hna i an kah țhan hna. Asinain mirang cu Thantlang khua chungah an hunglut. Pu Lal Luai nih a rem duh hna lo caah a mi pawl he Thantlang cun an zaam, mirang pawl zong Thantlang khua ah sau um loin Halkha lei ah an rak lanțhan.

Mirang nih Lal Luai cu a nau ruakvui ah a ra lai ti an theih caah 1892 June 21 zaanlei nichim lai in Thantlang lei ah cun ralkap 150 nih an rakkal hnawh nain khua a muih caah le țio tivia a rak lianh caah khuadei hlan ah Thantlang an rak phankho lo. Lal Luai cu mirang an ra ti thawng a theih in lo diam a rak zaam cang caah, a nupi Men Țial sinah Lal Luai nihcun an kan tei bal lai lo caah rak kan rem sehlaw a tha lai. Ram uk bawi rian kan pek lai i a thih hnu zongah a fele nih an tuan lengmang lai. Harnak zeihmanh kan pe lai lo tiah an chimh. An nu nih mi a thlah hna i a va chimhter tik ah a duh naisai lo"mirang kuttang ah umnak cha cun kan thih a tha deuh lo maw" tiah a rak ti. Ake tangah tuarhartuk mi lungdo hma nih a ei nain mirang cu a doh cuahmah ko hna.

Pi Men Țial nih" na nupi le na fale hi harnak kan pe hna sehlaw na kan chanhlhawh țung lai lo, na teikhawh lo ding ral cu doh i ngol cang ko, kan zawn na kan ruah lo bia asi. Tiah umthiam loin bia a cah lengmang. A tuar ti lo i ka sinak ah siko ning ka mi hna zong an temtuar tuk cang tiah ati i mirang he rem awk ah Halkha ah a kal. 1894 May 13 ah Halkha vuanthawk Mr. Tuck sinah meithal zuntampi he remnak a va tuah. Pu Lal Luai nih mirang a rem tik ah hin thong an thlak lai i an thah lai tiah mizapi nih an rak ruah nain mirang cu an lung aa lawmtuk i a mah kuttlaih a si mi meithal an pek țhan pinah minthatnak lehhmah le ngun nam pakhat laksawng an rak pek. Cupin ah mirang ram ah meithal zunkhat an cah piak i ramuk bawi rian an pek chih.

Mirang he an i rem hnu ah Thantlang pengah ram uk bawi rian cu a tuan. Sau țuan manh loin 1894 kum furpianka ah laksawng pekawk an cah piak mi meithal zong hmu manh loin a thi. Thantlang khua mi le a rammi vialte cu an ngeih a chiatuk hringhran caah kumthum tiang an bawi an laam paoh ah paran tum loin Pu Lal Luai zuun an ulh. A rian cu a fanu Ni Iang le a va Pa Thui nih an chawn.

Chirchanh= Salai Thomas Lian nih Van Za Hup&Sang Za Thang hna i an tialmi a laak mi chungin laakchin mi asi.